Sztuka coraz bardziej dostępna dla osób niewidomych i słabowidzących. Audiodeskrypcja

W Polsce po raz pierwszy audiodeskrypcja w teatrze pojawiła się w 2007 roku w Białostockim Teatrze Lalek, w którym wystawiono bajkę „Jest królik na księżycu”. Inicjatorem tego wydarzenia była Fundacja Audiodeskrypcja.

Zgodnie z ustawą o radiofonii i telewizji z 25. 03. 2011 r. definicja audiodeskrypcji brzmi: to werbalny, dźwiękowy opis obrazu i treści wizualnych zawartych w audycji audiowizualnej, przeznaczony dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu wzroku, umieszczony w audycji lub rozpowszechniany równocześnie z audycją. Według Izabeli Künstler i Urszuli Butkiewicz audiodeskrypcja (AD) to opis umożliwiający osobom niewidomym odbiór filmów, przedstawień teatralnych, sztuk plastycznych oraz wszelkich innych przekazów wizualnych (www.audiodeskrypcja.eu, 24.11.2015).

Telewizja jest dziś najpopularniejszym źródłem AD, co jak podkreślają Agnieszka Chmiel i Iwona Mazur (2014, s. 43) wynika z różnorodności audycji telewizyjnych (programy rozrywkowe, filmy, transmisje sportowe) i preferencji osób starszych, którzy są głównymi odbiorcami AD w domu. Zatem, jak wskazują autorki, priorytetem w popularyzacji audiodeskrypcji powinna być zwiększona dostępność AD w telewizji, jak również wykorzystywana do udostępniania osobom z niepełnosprawnością wzroku innych mediów i kanałów komunikacji społecznej, np. AD wystawy muzealnej, spektaklu teatralnego i muzycznego oraz baletu, koncertu i innych wydarzeń kulturalnych lub sportowych.

Spektakle z audiodeskrypcją i napisami umożliwiają osobom z niepełnosprawnością wzroku samodzielny oraz pełniejszy odbiór treści, które bez percepcji wzrokowej nie byłyby możliwe nie tylko do uchwycenia, ale i zrozumienia. Audiodeskrypcja pozwala osobom z niepełnosprawnością wzroku uczestniczyć w wydarzeniach teatralnych i podejmować dyskusję na temat sztuki na równi z osobami pełnosprawnymi. Dzięki dostępności sztuki audiowizualnej osoby niewidome i słabowidzące mogą uczestniczyć w życiu społecznym i kulturalnym, nie zamykając się w środowisku osób niepełnosprawnych, co zapobiega ich wykluczeniu ze społeczeństwa. Teatr pełni tutaj funkcję terapeutyczną, motywuje osoby niepełnosprawne do wychodzenia z domu i przebywania z ludźmi. Sztuka uwrażliwia na piękno, wzbogaca widza w przeżycia, pobudza ciekawość i refleksję (Strachel, 2015).

Izabela Künstler zwraca uwagę na rolę i charakter audiodeskrypcji: „Przeżycie. Tego oczekujemy wszyscy w kontakcie ze sztuką, niezależnie od sposobu jej odbioru. Zadaniem audiodeskryptora jest napisanie takiego tekstu, by utwór z audiodeskrypcją także poruszał. By odczucia odbiorców „oglądających uszami” były podobne do wrażeń osób oglądających i oczami, i uszami. Dlatego audiodeskrypcja to nie tylko opis scenografii i kostiumów. Równie ważne, jeśli nie – ważniejsze, jest rozumienie emocji i odczytywanie mowy ciała bohaterów, nieograniczające się do opisu gestów lub mimiki. Z życiowej praktyki wiemy, że podobne gesty mogą oznaczać krańcowo różne uczucia, zaś opisywanie mimiki jest równie trudne lub wręcz niemożliwe, jak opisanie rysów twarzy, z wyjątkiem cech lub gestów bardzo charakterystycznych. Rezultaty prób opisu gestów i mimiki są zwykle niezgrabne językowo i w dodatku niezrozumiałe, zwłaszcza dla osób niewidomych od urodzenia” (Künstler, 2014, s. 142).

Agnieszka Chmiel i Iwona Mazur (2014, s. 43–44) podkreślają znaczenie audiodeskrypcji, która przybiera także inne formy. Jedną z form uzupełniających jest audiowprowadzenie, nazywane też audiowstępem, w którym zamieszcza się informacje np. ogólne o filmie/spektaklu, reżyserze, obsadzie, fabule, zastosowanych technikach montażowych itp. Ta część ma bardzo często charakter edukacyjny, niekiedy wyjaśniający pewne zwyczaje, zjawiska lub opisujący rekwizyty i ich znaczenie dla filmu/sztuki.

Na szczególną uwagę zasługuje audiodeskrypcja dla dzieci, która ma nieco inny charakter. Przede wszystkim musi spełniać trzy kryteria: być dla dzieci zrozumiała, ciekawa i przekazana w atrakcyjny sposób. Pierwsze kryterium oznacza, że audiodeskryptor przygotowujący skrypt dla lektora powinien uwzględnić możliwości poznawcze małych dzieci niewidomych. Oznacza to, że pewne pojęcia i zjawiska oraz sytuacje, zwłaszcza trudnodostępne z powodu braku lub znacznego ograniczenia wzroku powinny być opatrzone dodatkowym wyjaśnieniem, aby stały się zrozumiałe i czytelne dla dzieci. Istotny zatem jest dobór użytych pojęć i słów, adekwatnych do wieku odbiorców, jak również, aby były one w pełni dostępne znaczeniowo dla małych, niewidomych odbiorców. Ciekawa i atrakcyjna audiodeskrypcja dla dzieci oznacza, że powinna być poprowadzona także przez odpowiedniego lektora i w taki sposób, aby utrzymać uwagę dziecka, wciągnąć je w emocje, jakie niesie ze sobą film czy bajka. Film czy spektakl z audiodeskrypcją to przede wszystkim powinna być dla dziecka zabawa, a nie przeładowany informacjami program.

Coraz więcej teatrów podejmuje inicjatywę udostępniania spektakli dla osób z niepełnosprawnością sensoryczną w coraz szerszym zakresie. Najczęściej do tego celu wykorzystywana jest audiodeskrypcja dla osób niewidomych i słabowidzących oraz napisy dla osób głuchych i słabosłyszących. AD w teatrze odczytywana jest na żywo, w odróżnieniu od AD do filmów w telewizji, na DVD/Blu-ray oraz do filmów wyświetlanych w kinach z odpowiednim systemem słuchawkowym. Udostępnienie przedstawień teatralnych nie zawsze ogranicza się tylko do AD. Bardzo często spektaklom towarzyszą warsztaty teatralne da osób niewidomych i słabowidzących. W Teatrze Rozmaitości w Warszawie „na warsztatach poza zadaniami improwizacyjnymi, ważnym elementem jest także opowiedzenie tego, czego nie udało się opisać w audiodeskrypcji ze względu na brak miejsca – czyli na przykład jak wygląda scena, kostiumy aktorów, jakie aktorzy mają fryzury i ewentualnie makijaż. Wchodzimy na scenę, dotykamy scenografii i to jest ważna oraz obowiązkowa część warsztatu, ponieważ dzięki temu łatwiej buduje się wyobrażenie spektaklu” (Strachel, 2015).

W opiniach uczestników warsztatów teatralnych udział w tego typu zajęciach miał następujące znaczenie: pomoc w zrozumieniu spektaklu, zwiększenie zainteresowania kulturą i teatrem, rozwijanie wyobraźni i kreatywności, większa otwartość w kontaktach z innymi ludźmi, większa motywacja do wyjścia z domu, wzrost samooceny (Strachel, 2015).

Zajęcia teatralne mogą być bardzo atrakcyjne dla dzieci, choćby były elementem starannie przemyślanych działań rewalidacyjnych… Praca nad przedstawieniem musi obejmować pracę nad zrozumieniem tekstu kontekstu i znaczenia sztuki (Podgórska-Jachnik, 2011, s.112). Takie działania podejmuje między innymi warszawski Teatr Baj http://www.teatrbaj.pl/m/teatrbb.php .W ramach inicjatywy Baj bez Barier teatr przygotowuje wiele spektakli dla dzieci z audiodeskrypcją. Po spektaklu widzowie z niepełnosprawnością wzroku mogą porozmawiać z aktorami, przyjrzeć się im z bliska, dotykać lalek, rekwizytów itp.

Udostępnianie sztuki dla osób z dysfunkcją wzroku ma wielką wartość, ponieważ takie działania ożywiają i wzbogacają ich życie kulturalne, budują słownik pojęć i wspierają ich rozumienie sztuki w ogóle. Na potwierdzenie tych słów poniżej przytoczono wypowiedzi uczestników warsztatów teatralnych, zebrane przez Dorotę Strachel (badania prowadzone w ramach pracy licencjackiej):

„na pewno nareszcie mogę rozmawiać z osobami pełnosprawnymi na temat oglądanych spektakli i dzielić się wrażeniami”,
„każde tego typu działania powodują łamanie barier nie tylko w dostępie do kultury, ale też w kontaktach międzyludzkich”,
„mogę zabrać głos na temat problemów poruszanych w oglądanej sztuce”
„audiodeskrypcja pomaga mi zobaczyć kolory, ruch, zmiany scenografii, gesty i mimikę aktorów – krótko mówiąc, wszystko to, co dzieje się na scenie poza dialogami, więc mogę doświadczać sztuki w pełni”,
„myślę, że nawet osobie dobrze widzącej może umknąć wiele szczegółów, na które dobrze zrobiona audiodeskrypcja zwraca uwagę”,
„kiedy straciłem wzrok długo unikałem chodzenia do teatru, bo zwyczajnie nie widziałem co działo się na scenie, teraz dzięki audiodeskrypcji powróciłem do oglądania spektakli” (Strachel, 2015).

Poniżej zamieszczono linki do stron, na których można zdobyć informacje o filmach z audiodeskrypcją i/lub mieć możliwość obejrzenia ich on-line:

Bibliografia

Chmiel A., Mazur I. (2014) Audiodeskrypcja. Wydział Anglistyki Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.

Künstler I. (2014) Cel uświęca środki audiodeskrypcji. Przekładaniec Nr 28/2014, Wydawnictwo UJ, s. 140–152.

Podgórska-Jachnik B. ( 2011) Refleksje o teatrze osób niepełnosprawnych w kontekście ich edukacji, samorealizacji i terapii. W: E. Lubińska-Kościółek, K. Plutecka (red.) Stymulowanie potencjału twórczego osób z różnymi potrzebami edukacyjnymi. Oficyna wydawnicza Impuls, Kraków, s. 93–120.

Strachel D. (2015) Udostępnianie sztuki dla osób z dysfunkcją wzroku lub słuchu w Teatrze Rozmaitości w Warszawie. APS, niepublikowana praca licencjacka.

Małgorzata Paplińska, tyflopedagog, adiunkt w Zakładzie Tyflopedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, wiceprezes Fundacji „Cedunis”

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu TYFLOSERWIS - INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 21-12-2015 22:03:23

Sztuka coraz bardziej dostępna dla osób niewidomych i słabowidzących. Audiodeskrypcja - Fundacja Polskich Niewidomych i Słabowidzących „Trakt”

Menu główne

Treść strony