Treść strony
Wybór szkoły dla dziecka z niepełnosprawnością wzroku – cz. 1. – tendencje w edukacji i możliwości
W czasach, w których najcenniejszym dobrem są dobra pozamaterialne, wiedza stała się dominującym, często najważniejszym zasobem. Z tego względu zdecydowana większość rodziców dąży do tego, aby zapewnić dziecku jak najlepszą edukację, dającą szansę ukończenia dobrego kierunku studiów i zdobycia atrakcyjnej pod względem finansowym pracy, zapewniającej perspektywę dalszego rozwoju. Dokonanie wyboru szkoły, ścieżki kształcenia przez rodziców/opiekunów możliwe jest nie tylko w oparciu o własne przekonania, ale głównie przez dostęp do informacji o instytucjach oświatowych oraz potrzebach, możliwościach i osiągnięciach edukacyjnych dziecka w ramach edukacji formalnej (odbywającej się w szkołach wszystkich typów i poziomów). Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców wyraźnie podkreśla ważną rolę rodziców/opiekunów prawnych, zarówno w systemie edukacyjnym, jak i lokalnej społeczności. Zgodnie z zapisem zamieszczonym w tym dokumencie rodzice mają prawo do uznania swojej roli jako pierwszych nauczycieli i wychowawców własnego dziecka oraz prawo do wyboru takiej drogi edukacji, która będzie najbliższa ich przekonaniom i wartościom.
W Polsce, uczniowie posiadający orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, w tym dzieci i młodzież z dysfunkcją wzroku, mogą uczęszczać do szkół i przedszkoli specjalnych, albo do szkół i klas integracyjnych lub ogólnodostępnych (zazwyczaj rejonowych). Wybór miejsca edukacji należy do rodziców i często wybierają oni przedszkole, szkołę ogólnodostępną lub też szkołę czy klasę integracyjną. Wielu rodziców/opiekunów uważa, że taki wybór to pierwszy krok w stronę zapewnienia dziecku normalnego, maksymalnie samodzielnego życia w otwartym społeczeństwie. Rodzice dzieci z dysfunkcją wzroku, korzystając z prawa decydowania o wyborze placówki, coraz częściej kierują się jakością i poziomem kształcenia oraz bliskością miejsca zamieszkania. Statystki PZN (Oleksiak, 2014) pokazują, że niezależnie od poziomu edukacyjnego (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła zawodowa, szkoła średnia) zdecydowana większość rodziców wybiera szkoły ogólnodostępne, albo z oddziałami lub klasami integracyjnymi. Z ogółu 3458 dzieci i młodzieży, która uczy się w szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach zawodowych i średnich 71% (2468 dzieci) uczęszcza do szkół ogólnodostępnych, 17% (598) do szkół dla uczniów niewidomych i słabowidzących, 8% (272) do innych szkół specjalnych i ok. 4% (120) ma nauczanie indywidualne. Z roku na rok w szkołach ogólnodostępnych przybywa dzieci z dysfunkcją wzroku, zwłaszcza uczniów słabowidzących, których rodzice opowiadają się za edukacją dziecka w tzw. zwykłej szkole, czyli szkole powszechnej, w której razem uczą się zarówno dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jak i ich pełnosprawni rówieśnicy.
Skąd zatem taka dysproporcja wyborów pomiędzy kształceniem specjalnym a włączającym i integracyjnym, odzwierciedlona w liczbie uczniów w danym typie szkoły? Jaki argument najbardziej przekonuje rodziców o wyborze edukacji dziecka w takim, a nie innym systemie? Aby szukać odpowiedzi na te pytania, warto najpierw spojrzeć, czym jest edukacja włączająca i kształcenie segregacyjne, aby potem przeanalizować wady i zalety poszczególnych rodzajów edukacji.
Zgodnie z definicjami opublikowanymi w materiałach UNESCO (2009), inkluzja uznawana jest za proces, w którym przede wszystkim wychodzi się naprzeciw potrzebom wszystkich, niezależnie od wieku, a więc dzieci, młodzieży i dorosłych. Głównym celem jest nie tylko zwiększanie uczestnictwa młodych ludzi w kulturze i życiu społecznym oraz nauce, ale także eliminacja wszelkich form wykluczania w edukacji.
Jednak jak podkreśla Anna Firkowska-Mankiewicz (2010) nadal edukacja włączająca budzi wiele kontrowersji, niejasności i wątpliwości, a często spotykanym źródłem nieporozumień jest utożsamianie jej z edukacją integracyjną. Mimo to jest ona najczęstszym wyborem rodziców dzieci z dysfunkcją wzroku. Warto jednak zdawać sobie sprawę z istotnych różnic między integracją a włączaniem, chociaż terminy te bardzo często są używane zamiennie. Autorka definiuje edukację włączającą jako „włączanie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w normalny nurt kształcenia”. Jak podkreśla Grzegorz Szumski, jedną z cech edukacji włączającej jest zapewnienie uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnym (SPE) kształcenia w tej szkole, do której uczęszczaliby, gdyby nie mieli takich potrzeb, a więc powinna to być szkoła rejonowa (Szumski, 2010).
Można powiedzieć, że inkluzja jest światowym trendem, zyskującym coraz większą grupę zwolenników. Joanna Witczak-Nowotna (2010) zwraca uwagę, że takie podejście w stosowaniu rozwiązań systemowych, wspierających edukację dzieci z dysfunkcją wzroku w szkołach ogólnodostępnych, stosuje się w Skandynawii, Włoszech (gdzie zlikwidowano całkowicie szkolnictwo specjalne), Holandii, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych. W krajach tych inkluzja funkcjonuje już od wielu lat. Warto jednak zaznaczyć, że w wielu krajach, np. południowej i południowo-wschodniej Azji edukacja włączająca jako termin i idea w ogóle nie istnieje, w innych, np. z obszaru południowo-wschodniej Europy, czy w krajach afrykańskich, uczniowie z dysfunkcją wzroku, czy w ogóle z niepełnosprawnościami uczęszczają tylko do szkół specjalnych.
Edukacja integracyjna może być realizowana poprzez umieszczenie dzieci niepełnosprawnych w klasie specjalnej szkoły zwykłej – zapewniając w ten sposób tzw. integrację przestrzenną, albo poprzez umieszczenie dzieci niepełnosprawnych w klasie lub szkole integracyjnej z zapewnieniem specjalnej pomocy. Najczęściej szkoła integracyjna nie jest szkołą rejonową najbliższą miejsca zamieszkania dziecka (Firkowska-Mankiewicz, 2012). Klasy integracyjne są mniej liczne, od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych.
Edukacja segregacyjna, w którą wpisuje się kształcenie uczniów w szkołach specjalnych charakteryzuje się tym, że szkoły i placówki są najczęściej wyspecjalizowane w nauczaniu dzieci z konkretnym rodzajem lub grupą niepełnosprawności, np. szkoła dla dzieci niewidomych i słabowidzących, zespół szkół dla uczniów niesłyszących, ośrodek dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym i ze sprzężoną niepełnosprawnością, itp. Dziś szkoły specjalne lobbują za tym, aby nazywać się specjalistycznymi. W związku z malejącą liczbą wyborów tych placówek przez rodziców dzieci z dysfunkcją wzroku oraz ze względu na to, że z roku na rok zwiększa się populacja dzieci niewidomych i słabowidzących z dodatkowymi niepełnosprawnościami, ośrodki szkolno-wychowawcze i szkoły specjalne zmieniają swój charakter, otwierając się na dzieci z różnymi niepełnosprawnościami, w tym na uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi1.
Naukowa analiza systemów kształcenia (zob. tabela 1) dokonana przez Jacka Błeszyńskiego (2009) wyraźnie wskazuje różnice pomiędzy nimi, prezentując najważniejsze elementy, począwszy od głównych koncepcji, np. jednej, jednorodnej grupy z jednoczesnym wspieraniem zróżnicowania przez pedagogów specjalnych oraz współdziałaniem uczniów pełno- i niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych, przez analizę podejścia w doborze programów (od odrębności programowej w segregacji, przez różnicowanie programów w integracji po wsparcie dla wszystkich w rozumieniu systemowym w edukacji włączającej).
| Edukacja segregacyjna | Edukacja integracyjna | Edukacja inkluzyjna |
|---|---|---|
| Rozdział typów kształcenia | Przypisywanie uczniów niepełnosprawnych szkole masowej | Życie i nauka dzieci w szkole masowej |
| Odrębność programowa | Różnicowanie programów | Wsparcie dla wszystkich w rozumieniu systemowym |
| Brak wspólnej koncepcji teoretycznej | Dwie koncepcje teoretyczne | Koncepcje jednej, jednorodnej grupy |
| Podział dychotomiczny | Wspieranie rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych przez pedagogów specjalnych | Wspieranie zróżnicowanej grupy przez pedagogów specjalnych |
| Rozdział pedagogiki specjalnej od masowej | Wejście pedagogiki specjalnej do szkolnej, kombinacja szkolnej i specjalnej pedagogiki | Zamiana miejsc – pedagogika szkolna jako wiodąca przy syntezie szkolnej i specjalnej pedagogiki |
| Rozdział | Zapotrzebowanie na pedagogikę specjalną i pedagogów specjalnych | Zapotrzebowanie na szkolną pedagogikę i pedagogów szkolnych |
| Rozwiązanie administracyjne | Rozwiązania administracyjne | Uwzględnienie czynników społecznych, emocjonalnych oraz związanych z procesem kształcenie |
| Podział z uwzględnieniem potrzeb dzieci niepełnosprawnych | Zasoby dla dzieci o specjalnych potrzebach: dodatki, pomoce, programy nauczania, plany | Środki dla całego systemu, planowanie dostępnych zasobów |
| Kontrola administracyjna | Kontrola przez ekspertów | Zespołowe rozwiązywanie problemów |
| Rozdział | Włączanie | Współdziałanie |
Grzegorz Wiącek i Andrzej Sękowski (2007, s. 92) analizując wyniki badań nad psychospołecznym funkcjonowaniem uczniów w klasie, prezentowanych w literaturze psychologicznej przez m.in. Z. Palak (2000), K. Barłóg (2001), A. Maciarz (2001), M. Chodkowską (2004), zwracają uwagę, że z badań wynika, iż „kształcenie integracyjne przynosi pewne pozytywne efekty, jednak nie są one tak szerokie i intensywne, jak powinno być, biorąc pod uwagę postulaty odnośnie rezultatów kształcenia integracyjnego. (…) wskazują na wiele negatywnych zjawisk w tej formie kształcenia, z których na plan pierwszy wysuwają się: wyraźne problemy z akceptacją i pozycją społeczną dzieci niepełnosprawnych w klasie oraz przeczące temu, pozytywne opinie nauczycieli o relacjach rówieśniczych w grupie klasowej”. Być może z tego m.in. względu coraz częściej odchodzi się od integracji na rzecz inkluzji, a więc włączania uczniów niepełnosprawnych w życie społeczne, co ma być procesem naturalnym, wynikającym z podejścia szkoła dla wszystkich.
Skoro Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych (2006) zakłada, że państwo powinno zapewnić system edukacji włączającej (obejmującej wszystkie poziomy edukacji, łącznie z edukacją ustawiczną) i skoro Polska podpisała Deklarację z Salamanki (1994), z której wynika, m.in. że każde dziecko (…) ma charakterystyczne indywidualne cechy, zainteresowania, zdolności i potrzeby w zakresie nauczania, a systemy oświaty powinny być tworzone, a programy edukacyjne wdrażane z uwzględnieniem dużego zróżnicowania tych cech, to dlaczego inkluzja uczniów z dysfunkcją wzroku nie zawsze się sprawdza i ma wielu przeciwników?
W drugiej części artykułu zostaną przedstawione wady oraz zalety segregacyjnej i niesegregacyjnej (inkluzja, integracja) edukacji, a także szanse i zagrożenia z nich wynikające.
Przypisy
1Więcej na temat placówek edukacyjnych dla dzieci z dysfunkcją wzroku będzie można znaleźć w rozdziale: Ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci niewidomych i słabowidzących – bastiony segregacji czy ważne miejsca na mapie edukacyjnej Polski?
Bibliografia
Błeszyński J. J. (2009) Inkluzja/ekskluzja jako wyzwanie społeczne w odniesieniu do edukacji specjalnej w Polsce. W: M. Dycht, L. Marszałek (red.) Inkluzja i ekskluzja społeczna osób z niepełną sprawnością. Współczesne konteksty i kontrowersje pedagogiki specjalnej. Warszawa, Wydawnictwo Salezjańskie, s. 13-24
Firkowska-Mankiewicz, A. (2010) Co nowego w edukacji włączającej. Edukacja 2(110), s. 16-23.
Firkowska-Mankiewicz, A. Edukacja włączająca – drogą ku przyszłości http://www.abcd.edu.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=14&Itemid=28, 15.05.2015
Firkowska-Mankiewicz, A. (2010) Edukacja włączająca zadaniem na dziś polskiej szkoły, www.ore.edu.pl, 15.05.2015
Policy Guidelines on Inclusive Education (2009) Paris, UNESCO.
Szumski, G. (2010) Wokół edukacji włączającej, APS, Warszawa
Wiącek G., Sękowski A. E. (2007) Powodzenie w kształceniu integracyjnym a wybrane zmienne psychospołeczne – weryfikacja modelu teoretycznego. Roczniki Psychologiczne Tom X, numer 2 – 2007
Witczak-Nowotna J. (2010) Wspomaganie uczniów z dysfunkcją wzroku w szkołach ogólnodostępnych. Wybrane zagadnienia. BON UW, Warszawa
Małgorzata Paplińska, tyflopedagog, adiunkt w Zakładzie Tyflopedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, wiceprezes Fundacji „Cedunis”
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników
Artykuł publikowany w ramach projektu TYFLOSERWIS - INTERNETOWY
SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY dofinansowany ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 18-08-2015 11:33:27
