Treść strony
Dziecko poznaje brajla
Czy nasze niewidome lub słabowidzące dziecko powinno uczyć się pisma punktowego? Jeśli tak, to kiedy byłoby wskazane rozpoczęcie procesu nauczania? Czy istnieje jakiś najbardziej odpowiedni moment, w którym należy wprowadzać dziecko w świat dotyku znaków brajlowskich?
Sądzę, że nie znajdziemy jednoznacznej odpowiedzi na powyższe pytania. Wychodzę natomiast z założenia, że niewidome dziecko powinno zaprzyjaźnić się z alfabetem Braille’a. Moje stanowisko uzasadnione jest doświadczeniem w pracy jako instruktor pisma punktowego. Prawdę mówiąc, mój dotychczasowy dorobek pracy jako nauczyciela brajla nie jest tak ogromny, by potwierdzać dotychczasowe tezy lub obalać istniejące stereotypy na tematy związane z nauką brajla. Jednakże posiadam własne spostrzeżenia, z którymi pragnę się z Wami, Drodzy Czytelnicy, podzielić.
Dojrzewanie do spotkania z brajlem
W przypadku osób dorosłych, które tracą wzrok, zapoznanie się i nauka alfabetu Braille’a jest świadomym wyborem. Zazwyczaj wynika on z chęci kontaktu ze słowem pisanym. Poza tym nabycie umiejętności czytania brajlem wyzwala nas z analfabetyzmu wtórnego i jest ważnym elementem naszej rehabilitacji. Znając go, czytamy samodzielnie napisy na lekach, nazwy herbaty czy innych produktów opatrzonych etykietką brajlowską. Dla własnego użytku możemy przygotować samodzielnie różnorodne oznakowania na dokumentach, słoikach z produktami typu sól, kawa itp.
Jednak jak przekonać dziecko, że brajl to eliksir na większą samodzielność w przyszłości? Jak wytłumaczyć dziecku, że umiejętność posługiwania się alfabetem Braille’a ugruntuje w nim znajomość zasad ortograficznych, interpunkcyjnych? Przecież nie zawsze będzie istniała możliwość skorzystania z udźwiękowiającego programu czy audiobooka. Stoicie przed trudnym zadaniem Wy, Rodzice.
Najlepszy moment na start
Najmłodszy z moich uczniów miał cztery lata. No cóż, przyznam szczerze, że nie był on absolutnie zainteresowany nauką. W zajęciach 45-minutowych towarzyszyła mu mama, której obecność umożliwiła mi zdobycie podstawowych informacji o chłopcu. Interesowało mnie przede wszystkim, czy chłopczyk potrafi liczyć i do ilu. Czy nazywa świadomie ustawione obok siebie samochody w takiej ilości, w jakiej faktycznie występują. Czy liczy od 1. do 6., omijając poszczególne cyfry w szeregu. Matka dziecka była zdziwiona moimi banalnymi metodami nauczania i zdawała się być zaskoczona moimi pytaniami. Okazało się, że maluch nie potrafił liczyć do sześciu ciągiem, a już w ogóle nie radził sobie z podaniem liczby przedmiotów, które kładłam przed nim, i które za pomocą dotyku miał policzyć.
Czterolatek był niewidomy od urodzenia i świetnie radził sobie w pomieszczeniu, w którym miałam prowadzić z nim zajęcia. Nie potrafił jednak skupić się na zadaniach, jakie przed nim stawiałam. Mama wyręczała go ze wszystkiego. Robiła to bardzo automatycznie, tak więc nie mogłam nawet interweniować. Dla przykładu podawałam chłopczykowi do ręki cukierki, żeby wrzucał je do stojącej przed nim skrzyni i żeby głośno liczył. Gdy malec zastanawiał się, co odpowiedzieć, jego mama uprzedzała go z liczeniem.
Pewnego razu matka chłopca spytała mnie, kiedy jej syn zacznie uczyć się brajla tak naprawdę? Cóż mogłam jej odpowiedzieć? Nie chcąc wdawać się w niepotrzebną polemikę, odparłam, że dopiero wówczas, kiedy nauczy się liczyć do sześciu.
Niejednokrotnie zastanawiam się, w jaki sposób uczyć, by nauczyć. Mając spore doświadczenie w nauczaniu języków obcych, spotykam się codziennie z potrzebą indywidualizacji poszczególnych lekcji. Każdy z moich uczniów, zarówno ten najmniejszy, jak i ten najstarszy, wymaga innego doboru materiałów oraz innego doboru słów w przekazywaniu mu wiedzy. Każdy z uczniów potrzebuje innego przedziału czasu i innych środków do przyswojenia tej samej wiedzy. Niektórzy uczą się poprzez komunikację, inni wolą czytać lub korzystać z multimediów. Nie ma jednej recepty na naukę języka obcego. Tak samo nie ma jedynej metody w nauczania dzieci brajla.
Niewidome dziecko, które chcemy stopniowo zapoznać z alfabetem Braille’a, uczy się poprzez dotyk sześciopunktu, z którego składa się alfabet Braille’a. Ze względu na to, że punkty alfabetu, których poszczególne kombinacje tworzą litery i znaki, są ustawione pionowo w dwóch rzędach obok siebie, wskazane jest, żeby dziecko uczące się alfabetu poza liczeniem do sześciu miało orientację w układzie punktów oraz by umiało swobodnie i wybiórczo podawać cyfrę przypisaną do danego punktu. Oczywiście liczenie to oparte jest na zabawie. Punktami alfabetu może być naprawdę wszystko: cukierki, kulki z papieru, samochodziki, lalki, misie oraz wszystko, co jest dla dziecka przyjazne w dotyku. To zachęci je do zabawy w liczenie. Dobra orientacja w określaniu: „góra – dół”, „prawo – lewo”, „na środku”, „przed – za” również ułatwiają proces nie tylko nauki alfabetu, ale także wspomagają rehabilitację i orientację przestrzenną.
Dzieci widzące, zanim podejmą naukę czytania i pisania, mają wiele doświadczeń w zakresie poznawania pisma. Odbywa się to na ogół w sposób naturalny, gdyż dziecko przegląda bajki, czasopisma, szyldy itp. Jednocześnie przygotowuje swoją rękę do przyszłej nauki pisania poprzez wiele zabaw w rysowanie, a potem odtwarzanie wzorów literopodobnych aż do utrwalania prawidłowego kierunku pisania liter.
Inaczej jest w przypadku dziecka niewidomego, które w okresie poprzedzającym naukę czytania i pisania pozbawione jest tych doświadczeń. Kontakt z książką brajlowską nie następuje bowiem w sposób naturalny. Ważna jest więc odpowiednia organizacja najbliższego otoczenia, która da możliwość dziecku kontaktów z pismem wypukłym oraz ćwiczenia sprawności manualnej i percepcji dotykowej.
Dużą pomocą w tym zakresie jest wydany przez Polski Związek Niewidomych „Rozwojowy Program Percepcji Dotykowej i Rozpoznawania Liter Brajlowskich” autorstwa Sally Mangold, która jest osobą niewidomą i na co dzień używa pisma brajla.
Program ten jest przeznaczony już dla dzieci od pięciu lat. Zawiera on bogaty materiał ćwiczebny, którego celem jest wyrobienie u uczniów cech dobrego użytkowania brajla podczas czytania. Chodzi więc o to, aby uczeń w procesie czytania:
- wykazywał bardzo niewielką ilość regresywnych ruchów rąk zarówno poziomych, jak i pionowych,
- używał minimalnego nacisku w momencie przesuwania palców po symbolach brajla (usprawnianie „lekkiego dotyku”),
- posługiwał się oburęczną techniką czytania, w której lewa ręka lokalizuje początek kolejnego wiersza w momencie, kiedy prawa ręka kończy czytanie wiersza poprzedniego,
- przez cały czas używał co najmniej czterech palców,
- demonstrował umiejętność szybkiego i efektywnego analizowania danego tekstu zarówno w wierszach, jak i w kolumnach,
- posiadał umiejętność poprawnego rozpoznawania liter, zwłaszcza tych, które są lustrzanym odbiciem.
O gotowości ucznia do realizacji programu Mangold decyduje posiadanie przez niego następujących podstawowych umiejętności:
- rozpoznaje podobieństwa i różnice wśród otaczających go konkretnych przedmiotów,
- jest w stanie klasyfikować konkretne przedmioty w zależności od ich:
- fizycznych właściwości,
- funkcjonowania,
- bycia częścią całości;
- jest w stanie określić położenie własnego ciała w stosunku do przedmiotów w najbliższym otoczeniu;
- posiada umiejętność znajdowania rymów prostych wyrazów;
- jest w stanie przekładać strony w książce.
Program składa się z „Podręcznika dla nauczyciela” i „Podręcznika dla ucznia”. „Podręcznik dla nauczyciela” zawiera opis ćwiczeń i minimalny zakres umiejętności, które uczeń powinien nabyć na danej lekcji oraz karty ćwiczeń w zwykłym druku, tak aby nauczyciel mógł śledzić pracę ucznia. Natomiast „Podręcznik dla ucznia” składa się z trzech tomów brajlowskich, zawierających kartki z ćwiczeniami. Lekcji jest trzydzieści siedem, a każda z nich zawiera kilka zadań, które uczeń powinien opanować. O liczbie ćwiczeń przerabianych podczas każdego zajęcia decyduje nauczyciel i zależy ona od indywidualnych możliwości ucznia i jego poziomu zmęczenia. Jednak bardzo ważne jest przerobienie przez każdego ucznia materiału zawartego w poszczególnych lekcjach. Każda lekcja zawiera dodatkowo jednominutowy test odniesienia, który uczeń powinien wykonać przed ćwiczeniami. W czasie tej minuty nauczyciel mierzy czas, w jakim uczeń przesuwa palce po symbolach brajlowskich albo umiejętność poprawnego rozpoznawania znaków brajlowskich. W zależności od danej lekcji nauczyciel może oceniać tempo lub poprawność, a na niektórych lekcjach obie umiejętności równocześnie. Od lekcji pierwszej do czternastej nie przypisuje się znaczeń literowych poznawanym przez ucznia znakom, robi się to dopiero od lekcji piętnastej. Czas potrzebny na ukończenie całego programu jest różny i zależny od indywidualnych predyspozycji uczącego się.
Morał
Wiele więcej istotnych kwestii należy poruszyć, mówiąc o przygotowaniu dziecka do nauki alfabetu Braille’a. Nie można rozstrzygnąć jednoznacznie, w jaki sposób Twoje dziecko najszybciej i najskuteczniej opanuje zasady posługiwania się brajlem. Jednak oczywistym jest fakt, że pierwszym nauczycielem Twojego dziecka jesteś Ty sam. Poprzez bycie z dzieckiem w różnorakich sytuacjach życia: na podwórku, na wakacjach, przy posiłkach, przy ubieraniu się czy przy kąpieli, obserwuj własne dziecko i zwracaj uwagę na drobiazgi, które są charakterystyczne dla zachowań Twojej pociechy. Myślę, że to jeden ze skutecznych sposobów uczenia się własnego dziecka po to, by umieć pomóc mu w uczeniu się otaczającego świata, do którego należeć może brajl. Nie zaniedbuj rozwoju i potrzeb poznawczych swojego dziecka tylko dlatego, że jest ono niewidome.
Opanowanie kombinacji punktów jest podstawowym krokiem do dalszej nauki pisania i czytania za pomocą alfabetu Braille’a. Gdy ugruntowane zostaną fundamentalne zasady, pozostaje praca nad polepszaniem tempa czytania.
Izabela Wasilewska, lingwista, pracownik Fundacji „Trakt”
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników
Artykuł publikowany w ramach projektu TYFLOSERWIS - INTERNETOWY
SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY dofinansowany ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 08-07-2015 15:49:01
