Treść strony
Rola i znaczenie grafiki wypukłej dla dzieci niewidomych
Umiejętność czytania i samodzielnego wykonywania rysunku wypukłego przez niewidome dziecko wpływa na rozwój wielu umiejętności kluczowych. Wspiera rozwój osobowościowy, rozszerza wiedzę o świecie oraz trudno dostępnych dotykowo zjawiskach, obiektach. Pozwala nie tylko uzyskać informacje o otaczającej rzeczywistości, ale także uporządkować je. Brak wsparcia uczniów niewidomych w zakresie nauki czytania wypukłej grafiki skutkuje dalekosiężnymi konsekwencjami dla rozwoju i funkcjonowania w szkole oraz w dorosłym życiu, ponieważ wprowadzanie grafiki wypukłej tworzy fundament do umiejętności takich jak choćby: poznawanie przestrzeni, rozumienie pojęć. Wspiera także orientację w małej i dużej przestrzeni oraz samodzielne poruszanie się. Czytanie tekstu brajlowskiego oraz czytanie wypukłej grafiki są to dwa bardzo ważne obszary współistniejące ze sobą. Doskonalenie umiejętności w jednym wzmacnia pośrednio umiejętności nabywane w drugim.
Uczniowie z niepełnosprawnością wzroku mają ogromne problemy z czytaniem prostej grafiki dotykowej, prezentującej figury geometryczne, przedmioty codziennego użytku, schematy ludzkiej postaci, budynków itp. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest brak lub niewystarczająca edukacja graficzna uczniów niewidomych. Konsekwencje są bardzo poważne, ponieważ nieumiejętność czytania wypukłych rysunków prowadzi do niemożności korzystania z informacji zawartych w infografikach, planach, wykresach itp. Gdyby założyć możliwość zupełnej rezygnacji z ilustracji dotykowych na rzecz innych metod przekazywania wiedzy, to pozbawienie niewidomego ucznia możliwości korzystania z grafiki wypukłej, w tym schematów, map, planów, stałoby się przejawem dyskryminacji. Praktyka pedagogiczna pokazuje, że uczeń, który nie był objęty systematyczną, dostosowaną do jego wieku i możliwości oraz wymagań szkolnych edukacją graficzną, nie podejmuje się rozwiązania zadań, które zawierają grafikę, wskutek czego uzyskuje ocenę niższą. Jest to niewątpliwie przejaw nierówności szans edukacyjnych.
Coraz częściej w praktyce pedagogicznej podkreśla się znaczenie nauki czytania i samodzielnego przygotowywania rysunków już od wczesnego dzieciństwa. Dzieci niewidome potrzebują systematycznej, zaplanowanej nauki, dłuższego czasu ekspozycji oraz poprawnie przygotowanych grafik. Z tego względu wydaje się zasadne promowanie kampanii nie tylko czytelniczej, w której cała Polska ma czytać dzieciom, ale i graficznej, gdzie rodzic/opiekun, podsuwając niewidomemu maluchowi pod dłonie prosty wypukły rysunek, zachęci go do odkrywania świata linii, faktur składających się na konkretny obraz na kartce.
Dziecko niewidome rozpoczynające naukę czytania grafiki dotykowej napotyka na dwie podstawowe trudności. Po pierwsze obszar spostrzegania opuszkami palców jest niezwykle wybiórczy w porównaniu do całościowego, natychmiastowego spostrzeżenia wzrokowego, a ponadto przeczytanie nawet prostej ilustracji wymaga ruchów rąk potrzebnych do zebrania wszystkich informacji z różnych części rysunku. Umiejętność kojarzenia rysunku z już znanymi kształtami oraz wypracowana strategia czytania i uporządkowane ruchy rąk są niezbędne do prawidłowej identyfikacji obiektu na rysunku. Jak zaznacza s. E. Więckowska rysunek nie jest postrzegany przez niewidomego tak samo, jak przedmiot rzeczywisty, który przedstawia (konkret), nie można więc stwierdzić, że jest dla niego podobny do przedmiotu. Aby prawidłowo dokonać analizy informacji, jakich dostarcza rysunek, czytający musi zrozumieć konwencję graficzną, w jakiej dany przedmiot jest przedstawiony.
Książki dotykowe z wypukłą grafiką pełnią bardzo ważne zadanie w pobudzaniu pozytywnego nastawienia do eksploracji dotykowych w nowych sytuacjach. Mogą mieć one różne kształty i są zazwyczaj przygotowane z różnych faktur. Idei opracowania książeczki dotykowej przyświecają dwie koncepcje. Pierwsza to przygotowanie książeczki dotykowej dla dziecka. Jest to zazwyczaj książka tematyczna rozwijająca zakres słów, rozbudzająca percepcję dotykową. Drugi rodzaj stanowią książeczki stworzone razem z dzieckiem. Rozwijają one aktywność dotykową, umiejętność manipulacji i koordynacji ruchowej, czyli wszystkie sprawności, których opanowanie jest niezbędne do nauki brajla. Ten rodzaj książek zawiera zazwyczaj historyjkę obrazkową, którą wymyśla dziecko lub dorosły razem z dzieckiem. Warto przygotować pięciostronicową książeczkę z prostym tekstem brajlowskim i prostymi rysunkami (zamiast rysunków można użyć przedmiotów trójwymiarowych przytwierdzonych do kart książeczki). Aktywizują dotyk, pobudzają uwagę, pamięć i wyobraźnię. Książeczki dotykowe, czy w ogóle grafiki wypukłe, są źródłem najwcześniejszej wiedzy o przedmiotach i zjawiskach w bliższym i dalszym otoczeniu dziecka. Zachęcają do wytwarzania sobie sądu co do ich znaczenia, kształcą wszystkie umiejętności związane z mechaniczną stroną czytania dotykowego. Poza tym – co chyba najważniejsze – są dla każdego dziecka źródłem radości i edukacyjnej zabawy.
Rodzice wprowadzają dzieci w świat czytelnictwa, czytając książki i prowadząc ręce dziecka po tekście brajlowskim. Czytanie globalne oraz pomoc dorosłego w przesuwaniu rąk dziecka po wypukłym wersie w taki sposób, jak czytane są słowa, uzmysławia mu, że punkty, których dotyka, opowiadają pewną historię. Każda bajka opowiedziana bardzo prosto, zilustrowana wypukłym, nieskomplikowanym kolażem lub rysunkiem wykonanym dowolną dostępną dotykowo techniką, pozwala dziecku czytać bajkę, jednocześnie odnosząc się do rysunku. Taka sytuacja jest analogiczna do tej, w której dziecko widzące czyta i ogląda obrazki niemal w tym samym czasie. Wypukłe rysunki mogą być zaprojektowane tak, aby stały się materiałem do ćwiczeń np. koordynacji ruchowo-ruchowej (zob. rysunek poniżej).
Zaplanowane ćwiczenia zawarte w książeczkach powinny być dobrane tak, aby dziecko, przechodząc do kolejnych fragmentów bajki, opanowało poszczególne umiejętności takie jak:
- czytanie globalne całej bajki;
- trzymanie książki i przewracanie stron;
- rozpoznawanie obrazków dotykowych, które związane są z postaciami z bajki, rozpoznawanie obiektów występujących w bajce, np.: klucz, grzebień, jabłko;
- rozróżnianie faktury materiału (identyfikowania czapek krasnoludków, śledzenie różnic pomiędzy liniami, którymi podążają postaci z bajki);
- wyrobienie nawyku posługiwania się dwoma rękami;
- posługiwanie się dotykiem w sposób lekki, delikatny.
Ćwiczenia mogą być realizowane nie tylko na wypukłych rysunkach zawartych w książeczkach, ale również poprzez wykorzystywanie przedmiotów codziennego użytku, o których jest mowa w treści bajki, np. talerze, filiżanki, widelce, a następnie samodzielne wykonywanie ich miniatur. Urozmaicanie ćwiczeń percepcyjnych dla dzieci dzięki odgrywaniu różnych scen z czytanej historyjki i wykorzystaniu różnych materiałów i obiektów, sprzyja temu, że cele edukacyjno-rehabilitacyjne realizowane są w czasie zabawy z dzieckiem.
Materiał w książeczkach dotykowych zakłada również rozwój języka dzieci poprzez:
- porównywanie wielkości obiektów i rozumienie pojęć: mały, średni, duży itp.,
- rozumienie relacji np. większy niż, dłuższy od, chudszy niż itp.,
- określanie kształtów,
- rozumienie pojęć przestrzennych: na górze, w lewo, po prawej, nad, pod itp.,
- stosowanie liczebników głównych i porządkowych.
W opinii nauczycieli, pracujących w ośrodkach szkolno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością wzrokową, większość dzieci niewidomych przed rozpoczęciem szkoły nie otrzymuje pomocy z zakresu nauki samoobsługi, orientacji przestrzennej, rozwoju percepcji dotykowej (w wypadku dzieci niewidomych) czy czytania grafiki dotykowej. Chociaż istnieje wiele przedszkoli integracyjnych, do których mogą uczęszczać niepełnosprawne wzrokowo dzieci, to praktyka pokazuje, że niewiele z nich zatrudnia tyflopedagoga, który przygotuje dziecko z dysfunkcją wzroku do nauki szkolnej. Z tego powodu wciąż wiele niepełnosprawnych wzrokowo dzieci, zwłaszcza niewidomych, nie otrzymuje odpowiedniej pomocy, a często nawet nie ma kontaktu z pismem brajla i wypukłymi ilustracjami.
Fundacja „Jasne Strony”, której głównym celem jest popularyzacja czytelnictwa wśród dzieci niewidomych i słabowidzących, utworzyła wypożyczalnię książeczek dotykowych dla dzieci działającą przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnych im. Prof. Zofii Sękowskiej w Lublinie. Jej księgozbiór liczy obecnie kilkaset ręcznie wykonanych książek. Jak podkreśla B. Kazanowska (2012) książki są specjalnie zaprojektowane i wykonane z materiałów o różnej fakturze, by pomóc niewidomym dzieciom rozwijać swoje umiejętności dotykowe. Książki te pełnią nie tylko rolę terapeutyczną, zachęcając dzieci do kontaktu dotykowego z wieloma kształtami i fakturami, ale wpływają też na rozwój zainteresowań czytelniczych.
Coraz częściej mówi się o kryzysie książki, kryzysie czytelnictwa, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Grupa nastoletnich czytelników charakteryzuje się tym, że czyta rzadko i zazwyczaj ograniczając się tylko do fragmentów książek lub przerywa lekturę przedwcześnie, nie doczytując do końca. Tendencja spadku czytelnictwa jest zauważalna także wśród młodych ludzi z dysfunkcją wzroku. Wprowadzanie małych dzieci niewidomych w świat książek poprzez jak najwcześniejsze umożliwienie im kontaktu z tekstami w brajlu, jak również atrakcyjną i dobrze przygotowaną grafiką wypukłą, przyczyni się nie tylko do rozbudzania w nich zainteresowania czytelnictwem i da motywację do nauki czytania dotykowego, ale również wyrówna ich szanse edukacyjne i życiowe.
Bibliografia
Hadamik s. B. (2012), Zanim dziecko pójdzie do szkoły – wsparcie niewidomego dziecka w wieku przedszkolnym w poszczególnych obszarach rozwoju, w: M. Paplińska (red.), Jak przygotować niewidome dziecko do nauki brajla. Przewodnik dla rodziców i nauczycieli. Fundacja „Trakt”, Warszawa
Kazanowska B. (2012), Książki dotykowe dla małych dzieci – czyli zrób to sam, w: M. Paplińska (red.), Jak przygotować niewidome dziecko do nauki brajla. Przewodnik dla rodziców i nauczycieli. Fundacja „Trakt”, Warszawa
Paplińska M. (2007), Bajka o Królewnie Śnieżce – francuski sposób przygotowania niewidomych dzieci do czytania i pisania pismem Braille’a, „Szkoła Specjalna” nr 1, Warszawa
Więckowska s. E. (2012), Jak uczyć niewidome dziecko czytania wypukłego rysunku i rysowania – wskazówki dla nauczycieli i rodziców, w: M. Paplińska (red.), Jak przygotować niewidome dziecko do nauki brajla. Przewodnik dla rodziców i nauczycieli, Fundacja „Trakt”, Warszawa
Małgorzata Paplińska, tyflopedagog, adiunkt w Zakładzie Tyflopedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, wiceprezes Fundacji „Cedunis”
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników
Artykuł publikowany w ramach projektu TYFLOSERWIS - INTERNETOWY
SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY dofinansowany ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 01-09-2015 19:08:07
