Treść strony
Seksualność a niepełnosprawność wzrokowa - Agata Wójcicka
W ostatnim czasie dostrzega się zdecydowany wzrost zainteresowania rozwojem psychoseksualnym grupy osób niepełnosprawnych. Niestety, o ile zagadnienie to analizowane jest w odniesieniu do osób niepełnosprawnych intelektualnie czy ruchowo, o tyle osoby z dysfunkcją wzroku są w tej kwestii pomijane. Natomiast, jak pisze Remigiusz Kijak, „seksualność jest jednym z najważniejszych aspektów życia człowieka – odnosi się do płci, identyfikacji, roli płciowej, orientacji seksualnej, erotyki, przyjemności, intymności”. W związku z tym, nie powinna ona być pomijana, zapomniana i tłamszona również w życiu osób niepełnosprawnych wzrokowo.
Osoby niewidome na skutek uszkodzenia głównego kanału odbioru informacji, jakim jest wzrok, mogą napotykać problemy w relacjach ze światem zewnętrznym, co z kolei może mieć wpływ na ich rozwój społeczny i seksualny. Brak prawidłowego widzenia może przynosić pośrednie i bezpośrednie negatywne konsekwencje dla społecznego i seksualnego rozwoju (szczególnie w okresie dojrzewania), a także przekładać się na późniejsze etapy życia. Bezpośrednie skutki dysfunkcji wzroku obejmują: problemy z kontaktem wzrokowym, braki w wizualnych wskazówkach dotyczących wyglądu i zachowania, trudności w interpretacji zachowania innych ludzi, zmniejszoną możliwość naśladowania wyglądu i zachowania oraz problemy z samodzielnym i bezpiecznym przemieszczaniem się.
W związku z powyższym istotną rolę w kształtowaniu seksualności osób niepełnosprawnych wzrokowo odgrywają na początkowym etapie rodzice oraz edukatorzy seksualni. Za szczególnie istotną uznaje się rolę edukatorów, ponieważ wiedza rodziców o problemach niepełnosprawności i seksualności może być niewystarczająca, zwykle koncentrują się oni na opiece nad swoimi dziećmi, zapominając tym samym o wspomaganiu ich rozwoju seksualnego czy dążenia do niezależności. Mimo iż nauki społeczne nie pomijają zupełnie sprawy seksualności nastolatków, niewiele wiadomo o tym, jak oni sami postrzegają tę sferę życia, w związku z tym jeszcze trudniejsze jest odnalezienie informacji w literaturze przedmiotu dotyczących intymnych i seksualnych doświadczeń młodzieży niepełnosprawnej wzrokowo.
W 2006 roku dwóch badaczy Sabina Kef i Henny Bos przeprowadzili na grupie 36 niewidomych holenderskich nastolatków badania dotyczące psychicznego przystosowania oraz wiedzy o seksie i zachowaniu ach w tej sferze. Zebrane i opracowane wyniki zwróciły uwagę na kilka istotnych kwestii, w tym zgłoszenie przez prawie połowę grupy badawczej (47,2 proc.) nadopiekuńczości ze strony rodziców w zakresie seksualność i relacji romantycznych. Część badanych (36 proc.) zadeklarowało, że czuło sprzeciw członków bliskiej rodziny w tej kwestii. Zachowanie to miało wpływ na wiek rozpoczęcia współżycia seksualnego, a w przypadku chłopców także na częstotliwość występowania stosunków seksualnych. Dodatkowo respondenci zgłaszający większą nadopiekuńczość rodziców mieli niższą samoocenę w porównaniu z rówieśnikami, których rodzice prezentowali odmienną postawę.
Dość ważną kwestią wynikającą z opisywanych badań jest postępowanie młodzieży z dysfunkcją wzroku poszukującej informacji o seksualności. Zwracają się oni w większości (36 proc.) do mediów (Internet, telewizja) oraz do rodziców (33,3 proc.). Tylko 19,4 proc. przebadanych nastolatków zwróciło się w tej sprawie do przyjaciół, a tylko jeden respondent zadeklarował, że po wiedzę udał się do nauczyciela. Jeśli chodzi o doświadczenia ze stosunkami seksualnymi, to spośród trzydziestoosobowej grupy dwanaście osób odmówiło odpowiedzi. Natomiast spośród pozostałych dwudziestu czterech nastolatków (54,2 proc.) trzynastu odpowiedziało, że miało doświadczenia ze stosunkiem seksualnym. Z tej grupy osób 53,8 proc. było w wieku poniżej 18,5 roku w chwili pierwszego stosunku.
Jak pokazały badania, doświadczenia seksualne oraz deklarowana wyższa wiedza na temat seksu wpływają istotnie na poziom samooceny oraz akceptację niepełnosprawności. Zauważono, że kolejnym czynnikiem mającym wpływ na poziom samooceny jest rodzaj kształcenia. Badani ze szkół ogólnodostępnych mieli znacznie wyższą samoocenę niż ci, którzy przeszli całą edukację w szkolnictwie specjalnym.
Badacze porównali otrzymane wyniki z badaniem grupy osób pełnosprawnych wzrokowo; zauważono u osób z dysfunkcją wzroku późniejsze podejmowanie rozmaitych czynności związanych z aktywnością seksualną. Na przykład, pierwszy stosunek pełnosprawni odbywają średnio w wieku 16,7 roku, a niepełnosprawni wzrokowo – w wieku 18,5 roku.
Biorąc pod uwagę powyższe wyniki badań przy kształceniu osób niepełnosprawnych wzrokowo w zakresie seksualności, należy zwrócić szczególną uwagę na wzajemne zależności pomiędzy czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi, takimi jak np. umiejętności społeczne, sposób, w jaki rodzice wspierają swoje niepełnosprawne dziecko w kwestii seksualności, stygmatyzację społeczną czy negatywne nastawienie osób, które są ważnymi członkami środowiska niepełnosprawnej młodzieży.
Przebieg edukacji seksualnej na etapie kształcenia szkolnego będzie rzutował na jakość życia w późniejszym okresie. Dlatego istotną kwestią, która w tym czasie powinna zostać poruszona, będzie uświadamianie o chorobach przenoszonych drogą płciową oraz o zjawisku przemocy.
Ostatni temat wymaga dokładnego omówienia i przekazania uczniom rzetelnych informacji, co silnie akcentuje Tomasz Wolańczyk, pisząc, że „szczególny nacisk powinien być położony na edukację seksualną, gdyż dzieci i nastolatki niewidome wyjątkowo często (według niektórych danych aż w jednej czwartej) są wykorzystywane seksualnie”. Również Piotr Gindrich, odnosząc się do badań przeprowadzonych przez L. S. Green i J. Stone w latach 1993-1995 na grupie dwudziestu nauczycieli szkół specjalnych, zwraca uwagę, iż ponad połowa badanych stwierdziła, że spośród ich wychowanków niepełnosprawnych wzrokowo przynajmniej jeden lub większa liczba uczniów mogła być wykorzystana seksualnie. Autor przedstawia również wyniki analizy indywidualnych przypadków, między innymi badania, którymi zajął się BASCPAN (Brytyjskie Stowarzyszenie na rzecz Badania i Zapobiegania Przemocy wobec Dziecka). Stowarzyszenie to dostrzegło, że osoby z niepełnosprawnością wzroku w porównaniu z osobami pełnosprawnymi wykazywały większą skłonność do uległości, wyższy poziom introwersji oraz mniejszą chęć do podejmowania jakiegokolwiek działania.
Warto również zwrócić uwagę na kształcenie osób pełnosprawnych tak, aby były one świadome specjalnych potrzeb osób niepełnosprawnych wzrokowo, ale także możliwości tych osób. Stanowi to istotną kwestię, ponieważ w opinii publicznej niepełnosprawność wzrokowa postrzegana jest jako „jedno z największych nieszczęść, jakie może doświadczyć człowieka”. Konsekwencją takich przekonań społecznych może być przyjęcie przez osobę niepełnosprawną wzrokowo biernej postawy, implikującej konieczność stałego wspierania przez rodzinę i najbliższe środowisko. Reakcje najbliższego otoczenia często przyjmują dwie skrajne formy, jedna z nich to nadopiekuńczość, która niejednokrotnie przekształca się w przemoc emocjonalną, a więc nadmierne chronienie przez rodziców, którzy przejawiają silny lęk o to, że ich bliscy mogą sobie zrobić krzywdę w czasie samodzielnego poruszania się lub wykonywania czynność życia codziennego. Natomiast druga postawa to zaniedbanie potrzeb osoby z niepełnosprawnością wynikające z przekonania, że wszelkie zabiegi rehabilitacyjne nie wpłyną istotnie na poprawę stanu zdrowa i komfortu życia.
Szczególne przygotowanie do współpracy z osobami niepełnosprawnymi wzrokowo powinna posiadać kadra medyczna, ponieważ jest to środowisko, z którym osoby te mają dość często styczność. W tym przypadku warto zwrócić uwagę na przygotowanie oddziałów położniczych, ponieważ z badań przeprowadzonych przez Barbarę Mazurkiewicz od 2007 do 2008 na grupie 174 położnych, mających w swej pracy czynny kontakt z osobami niepełnosprawnymi, wynika, że „brakuje im wiedzy z tego zakresu, 86 proc. badanych wskazało, że w toku kształcenia przygotowującego do zawodu nie przekazywano im wiadomości na temat różnych rodzajów niepełnosprawności”.
Barbara Mazurkiewicz, Ewa Dmoch-Gajzlerska zwracają uwagę, że kobiety niewidome stanowią grupę, która wymaga szczególnego postępowania i dodatkowej pomocy ze strony personelu medycznego, a w szczególności położnych, które w okresie ciąży, porodu i połogu spędzają najwięcej czasu z kobietą ciężarną. W związku z tym położne powinny pozyskać odpowiednią wiedzę teoretyczną oraz praktyczną w zakresie udzielenia pomocy w funkcjonowaniu osób z tym typem niepełnosprawności. Do podstawowych sfer życia, w których niezbędna będzie pomoc położnej, można zaliczyć: orientację przestrzenną, wykonywanie czynności życia codziennego oraz przygotowanie do wykonywania nowych, nieznanych dotychczas obowiązków związanych z opieką nad noworodkiem, np. karmienie, przewijanie czy ubieranie. Pobyt w szpitalu wiąże się z zupełnie nowym, nieznanym dla pacjentki otoczeniem; kobiety, które w warunkach domowych osiągnęły wysoki stopień samodzielności, w tym przypadku, gdzie ich sytuacja życiowa i lokalowa uległa zupełnej zmianie, będą potrzebowały przewodnika, który będzie im towarzyszył przez wszystkie etapy porodu i połogu. Jest to istotny czynnik wpływający na komfort psychiczny osoby niepełnosprawnej wzrokowo.
W przypadku każdego typu niepełnosprawności, w tym również niepełnosprawności wzrokowej, zarówno niewidzenia od urodzenia, jak i utraty wzroku po piątym roku życia, należy pamiętać, podejmując jakiekolwiek działania edukacyjne, wychowawcze, rehabilitacyjne, iż seksualność stanowi nieodłączną część osobowości wszystkich ludzi. Natomiast jej pełny rozwój jest uzależniony od zaspokojenia fundamentalnych potrzeb, do których należą: intymność, czułość, miłość, pragnienie obcowania z drugim człowiekiem, ekspresja uczuć. Każdemu człowiekowi bez względu na jego stopień sprawności społecznej i życiowej przysługują prawa seksualne, które wpisują się w ogólne prawa człowieka, opierają się one na trzech podstawowych zasadach: równości, wolności i godności wszystkich istot ludzkich.
Agata Wójcicka, Tyflopedagog
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników
Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2016 - INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 21-10-2016 19:04:24
